De Verborgen Schatten van Katwijk

Aan het gezicht van de buitenwereld onttrokken, is er in veel Nederlandse gebouwen een verborgen wereld van kunst te vinden. Maar doordat deze kunstwerken zijn verborgen, is deze unieke groep kunstwerken een buitengewoon kwetsbaar gezelschap.

De groep kunstwerken waar we het hier over hebben, staat in de kunstwereld bekend als de ‘1% kunst’. Het zijn kunstwerken die, tussen ruwweg 1955 en 1980, in het kader van de ‘percentageregeling kunst’ in openbare gebouwen zijn gerealiseerd. Deze regeling hield in dat bij gebouwen die met overheidsgeld werden gefinancierd een bepaald percentage van de bouwsom besteed moest worden aan een kunstuiting. Opvallend aan deze kunstuitingen is het feit dat ze vaak een fysiek onderdeel zijn van het gebouw. Beeldende kunst en architectuur werden hierdoor verenigd in een ‘gesamtkunstwerk’. Maar ondanks het feit dat de overheid deze kunst financierde, is de documentatie van deze kunstwerken bijzonder slecht. Sterker, niemand lijkt meer te weten, welk kunstwerk door wie is gemaakt en waar het zich bevind. Of dat een kunstwerk überhaupt nog bestaat.

Sloop blijkt eye-opener

Nicolaas Wijnberg – Ark van Noach

Door de voorgenomen sloop van een schoolgebouw in Katwijk aan den Rijn, werd ook de gemeente Katwijk met deze problematiek geconfronteerd. In het schoolgebouw bleek namelijk een bijzonder tegeltableau te zitten van de vooraanstaande wederopbouwkunstenaar Nicolaas Wijnberg . Doordat het kunstwerk en het gebouw een geheel vormen, zou het kunstwerk ook worden gesloopt. Tegelijkertijd toonde deze school aan dat er binnen de gemeente Katwijk vrijwel geen kennis over kunstwerken in schoolgebouwen was. Om in te toekomst te voorkomen dat de gemeente met vergelijkbare problemen wordt geconfronteerd, werd het besluit genomen om een inventarisatie te verrichtten naar de nog aanwezige kunstwerken in en rond de Katwijkse scholen.

Uit het onderzoek is gebleken dat de 1%-kunst in Katwijkse scholen bijzonder veelzijdig is. De kunstwerken variëren van muurschilderingen tot beeldhouwwerken, en van baksteenreliëf tot tegeltableaus. De uitbeeldingen van de kunstwerken varieert eveneens sterk. Christelijke motieven zijn veelvuldig terug te vinden, een gevolg van de hervormde grondslag van de meeste Katwijkse scholen. Ook verwijzen veel kunstwerken naar de zee en maritieme geschiedenis van het vissersdorp Katwijk. Maar ondanks deze brede thema’s is er niet sprake van één of twee duidelijke overheersende onderwerpen. Ten slotte blijkt uit het onderzoek dat er een relatief groot aantal kunstwerken is gemaakt door gerenommeerde kunstenaars . Jan Wolkers, Crijn Giezen, Nicolaas Wijnberg en Ger van Iersel zijn slechts een aantal van de grote namen die in Katwijk hun sporen hebben nagelaten. Een constatering die binnen de gemeente tot de nodige verbazing leidde.

Niet alleen een goed nieuws show

Een scraffito van Nicolaas Wijnberg is verloren gegaan bij de sloop van de basisschool De Zonnebloem

Toch blijkt uit de inventarisatie dat het niet alleen maar een goed nieuws is. Verschillende kunstwerken zijn door onwetendheid aangetast of zelfs permanent schade aangedaan. Ook is het onduidelijk wie er verantwoordelijk is voor het onderhoud van de kunstwerken. Zowel de gemeente Katwijk, als de verschillende scholen, hebben geen budget beschikbaar voor eventuele reparaties of restauraties. Als laatste punt wijst het rapport op de sterke verbondenheid tussen de kunstwerken en de gebouwen. Een verbondenheid die niet alleen fysiek is, maar ook met de functie als schoolgebouw is verweven. Daardoor kunnen kunstwerken hun waarde verliezen als zij worden herplaatst, of het gebouw een nieuwe functie krijgt. In dergelijke gevallen, zo blijkt uit het advies, zou het soms zelfs beter zijn de kunstwerken te vernietigen, dan ze krampachtig proberen te behouden.

Als het rapport De verborgen schatten van Katwijk één ding duidelijk maakt, dan is het wel dat de ‘percentageregeling kunst’ een rijke nalatenschap heeft voortgebracht. Het zijn unieke tijdsdocumenten die het niet verdienen om vergeten te worden. Het is daarom te hopen dat meer overheden besluiten om dergelijke inventarisaties uit te laten voeren, zodat we een volledig beeld kunnen krijgen van deze langzaam verdwijnende kunstvorm.

Klik hier voor het volledige rapport over de verborgen schatten in Katwijkse schoolgebouwen.